Ondanks de oplopende spanningen in het Midden-Oosten en het risico op verstoringen in de olieleveranties, reageren de olieprijzen opmerkelijk kalm. Terwijl analisten waarschuwen voor de mogelijke gevolgen van een escalatie, blijft de markt vertrouwen op voldoende wereldwijde voorraden en productieverhogingen om ernstige schokken te voorkomen.
De relatieve kalmte roept vragen op over de bescheiden geopolitieke prijspremie in de markt, terwijl de belangen rondom de Straat van Hormuz – een belangrijke transportader voor de wereldwijde oliestromen – groot zijn.
Sommige analisten zijn verbaasd over de beperkte prijspremie, gezien de geopolitieke risico’s die in het spel zijn. Anderen zien echter verzachtende factoren, zoals de recente productieverhogingen in Saoedi-Arabië en Libië, evenals de potentiële capaciteitsverhoging door de Amerikaanse schalie-industrie. Bovendien speelt de trage economische groei in China, de grootste olie-importeur ter wereld, een dempende rol op de vraag.
‘Geopolitieke spanningen worden pas van invloed op de markt als er iets met de energieprijzen gebeurt.’
Joost van Leenders, Van Lanschot Kempen
‘Vanuit de vraagkant zie je weinig opwaartse druk op de olieprijs. Dat is niet alleen het geval in China maar ook in de energie-intensieve industrie in het Westen’, zegt Joost van Leenders, senior beleggingsstrateeg bij Van Lanschot Kempen. ‘Geopolitieke spanningen worden pas van invloed op de markt als er iets met de energieprijzen gebeurt.’
Het risico dat de spanningen escaleren blijft aanwezig. Als Israël belangrijke Iraanse olie-infrastructuur aanvalt, kan dat leiden tot aanzienlijke verstoringen in de aanvoer. Tot nu toe is Brent-olie echter slechts met zo’n 4 procent gestegen sinds 1 oktober. De markt lijkt ervan uit te gaan dat andere landen, en ook de Amerikaanse schalie-industrie, snel genoeg kunnen bijspringen om het verlies aan Iraanse olie op te vangen.
Productieverlies Iran geen probleem
Volgens analisten kan de markt een mogelijk productieverlies in Iran, dat ruim drie miljoen vaten per dag produceert, prima opvangen. Saudi-Arabië heeft nog zo’n twee miljoen vaten per dag aan reservecapaciteit, en Libië heeft zijn productie recent weer verhoogd tot boven de één miljoen vaten per dag.
Sommige menen dat beleggers het risico van een grotere escalatie onderschatten. ‘Het gedrag van de energiemarkt weerspiegelt deze risico’s niet’, zegt Louis Gave van Gavekal Research. Hij waarschuwt tegen blind vertrouwen in Saudi-Arabië: ‘Als we die reservecapaciteit aanspreken, blijft er weinig over om toekomstige verstoringen op te vangen’.
De reservecapaciteit van Saoedi-Arabië biedt een belangrijke buffer in tijden van crisis, maar die buffer is niet onuitputtelijk. Daarnaast ligt de break-even olieprijs voor Saoedi-Arabië boven de 90 dollar per vat, wat betekent dat het land weinig haast heeft om de prijzen te verlagen. Riyad heeft er alle belang bij om olieprijzen op een hoger niveau te houden, vooral boven de 100 dollar per vat.
Straat van Hormuz
De grootste zorg is dat verstoringen zich uitbreiden naar de Straat van Hormuz, waar bijna een derde van de wereldwijde oliehandel per tanker passeert. Hoewel een deel van de oliestromen omgeleid kan worden via pijpleidingen, blijft zo’n veertien miljoen vaten per dag aan olietoevoer kwetsbaar. ‘Een aanzienlijke verstoring kan de olieprijzen naar recordhoogten stuwen, boven de piek van bijna 150 dollar per vat in 2008’, waarschuwt Warren Patterson, hoofd grondstoffenstrategie bij ING.
Een aanhoudende prijsstijging zou verstrekkende gevolgen hebben voor de wereldeconomie en kan de inflatiedruk in grote economieën versterken, vooral gezien de huidige renteverhogingen door centrale banken om de inflatie te beteugelen. Dit zou bovendien de groeiverwachtingen voor zowel de oliemarkt als bredere economische sectoren negatief kunnen beïnvloeden.
Economische gevolgen
Een significante verstoring van de olieaanvoer via de Straat van Hormuz zou verregaande economische gevolgen hebben. Hogere energieprijzen zouden de inflatie verder opdrijven en de consumentenvraag onder druk zetten, wat centrale banken dwingt om de rente verder te verhogen. Dit kan de groei verder afremmen en een stagflatiescenario veroorzaken.
ING waarschuwt voor bijkomende effecten, zoals hogere transportkosten en verstoringen in de voedselvoorziening door stijgende prijzen voor landbouwmeststoffen. Deze ontwikkelingen zouden samen met klimaatfactoren kunnen leiden tot wereldwijde tekorten en een mogelijke voedselcrisis.
Strategische oliereserves
Bij een verstoring van de toevoer zullen landen waarschijnlijk hun strategische oliereserves aanspreken. Deze reserves zijn echter beperkt. De Amerikaanse Strategic Petroleum Reserve is flink uitgeput en biedt momenteel nog een kleine drie weken dekking bij een dagelijks verbruik van twintig miljoen vaten.
‘Het belang van de strategische reserve is natuurlijk wel een stuk minder dan twintig, dertig jaar geleden. De VS zijn immers een netto olie-exporteur geworden’, zegt Leenders. ‘We moeten dit dus meer een globaal perspectief zien.’
In Europa lijken de strategische reserves robuuster, maar ook hier is men afhankelijker geworden van Saoedi-Arabië voor de import van olieproducten na de sancties tegen Rusland.