China heeft Japan gedreigd met zware economische represailles als de verkoop van semiconductorapparatuur aan China verder wordt beperkt. Japan vreest dat China zal reageren door het land de toegang tot zeldzame aardmetalen te ontzeggen.
Deze metalen zijn essentieel voor de autoproductie en zouden daarmee de grote Japanse autobedrijven raken. Ook raakt zo’n boycot Japanse semiconductorbedrijven. Vorig jaar kwam China al met exportbeperkingen op gallium, germanium en grafiet. In 2010 schortte China tijdelijk de export van zeldzame aardmetalen naar Japan op, na een conflict in de wateren van de Oost-Chinese Zee, die door beide partijen worden geclaimd.
In het Midden-Oosten is de spanning tussen Iran en Israël snel aan het escaleren. Hezbollah is voor Israël inmiddels een grotere dreiging dan Hamas en een verwoestend regionaal conflict komt snel dichterbij. Eind juni waarschuwde Iran Israël met een vernietigende oorlog als het zou overgaan tot een grootschalige militaire aanval in Libanon. Israël heeft gereageerd met het onder vuur nemen van posities van Hezbollah en het uitschakelen van een aantal commandanten van Hezbollah met precisie-bombardementen. Naast de laatste stuiptrekkingen van Hamas, belemmeren de Houthi’s nog altijd de vrije doorvaart door de Rode Zee en vallen de Houthi’s ook Israël aan met drones.
Nucleaire grootmacht
Oekraïne is afgelopen maand Rusland binnengevallen. Het is voor het eerst dat een nucleaire grootmacht door een ander land is binnengevallen. Vele decennia gingen nucleaire grootmachten ervan uit dat ze immuun waren voor dergelijke aanvallen door de afschrikwekkende werking van kernwapens. Maar sinds de terroristische aanval van Hamas op 7 oktober en de grensconflicten tussen India en China lijkt de afschrikwekkende werking van kernwapens niet te werken.
Financiële markten hebben dus veel redenen om zich zorgen te maken, maar lijken tegelijkertijd absoluut niet geïnteresseerd in geopolitieke conflicten. Dat komt omdat die negen van de tien keer met een sisser aflopen en als er dan toch wat fout gaat, zijn het vaak eenmalige gebeurtenissen. Zelfs de meest gevaarlijke dictators blijken als puntje bij paaltje komt opvallend rationeel. Daar kan de beurs prima mee omgaan.
Beurskoersen zijn een afspiegeling van toekomstige kasstromen en eenmalige gebeurtenissen zijn daarop meestal nauwelijks van invloed. Zo’n gebeurtenis wordt meestal uitgebreid besproken door mensen met een hoog clingendaelgehalte, vrijwel altijd zonder duidelijke oplossing aan het eind van het verhaal, zonder impact op de financiële markten.
De prijs van olie
Als het een keer fout gaat, dan is het transmissiemechanisme meestal de prijs van olie. Die stijgt sterk als de levering ervan in gevaar komt en aangezien de hele wereld en daarmee ook de economie bestaat uit energie, raakt dit wel degelijk de vooruitzichten. Zo vormde de Zesdaagse Oorlog begin jaren zeventig de basis voor een verdrievoudiging van de olieprijs in korte tijd. Het zou nooit meer worden zoals het was. Energie in de vorm van olie was in de jaren zeventig ook veel belangrijker voor de wereldeconomie dan nu, maar ook nu zou een forse stijging van de olieprijs de economie in een recessie kunnen drukken.
Wellicht dat in het geval van Oekraïne de markten er zo luchtig over kunnen doen, omdat binnenkort president Trump de oorlog met Rusland binnen 24 uur gaat beëindigen. Oekraïne krijgt dan weliswaar een slechtere deal dan direct na de start van het conflict mogelijk was, maar daar staan waarschijnlijk veel financiële donaties uit Europa tegenover, mogelijk zelfs het lidmaatschap van Europese Unie en NAVO. De huidige aanval van Oekraïne wordt dan ook vooral gezien als een poging om de onderhandelingspositie van Oekraïne te verbeteren. Niemand gelooft dat ze door zullen zetten tot Moskou. Dat is uiteindelijk de Duitsers en de Fransen ook niet gelukt.
Een conflict in het Midden-Oosten is normaal gesproken altijd wel goed voor een extra premie op de olieprijs. Ondanks alle beschietingen en bedreigingen reageert de olieprijs niet op de escalatie. Wellicht komt dit omdat de VS tegenwoordig een recordhoeveelheid olie oppompt, waardoor het land weer zelfvoorzienend is. En dan komt daar onder Trump binnenkort de XL-pijpleiding nog bij. De Amerikanen hebben daardoor minder belang bij de ontwikkelingen in het Midden-Oosten.
Verder hebben Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten nog miljoenen vaten per dag aan reservecapaciteit als gevolg van de Opec-verplichtingen. Daarnaast groeit de olieproductie wereld door velden offshore Namibië, Brazilië, Colombia, Venezuela en natuurlijk Suriname. Enfin, totdat de Iraniërs de straat van Hormuz afsluiten, lijkt de olieprijs vooral zijwaarts te bewegen.
Semiconductors
Alleen in het geval van Chinees-Japanse conflict kan het transmissiemechanisme onmogelijk olie zijn. Niet dat beide landen nu zulke grote olieproducenten zijn, maar beide landen zullen in het Midden-Oosten geen conflict beginnen over elkaars olie. Veel belangrijker voor China dan de import van olie, is de import van semiconductors en daarin speelt Japan een belangrijke rol. De fabrieken van de wereld staan voor een belangrijk deel in China en die hebben voortduren semiconductors nodig. De strijd tussen China en Japan is ook opgelaaid omdat Japan (in opdracht van de Amerikanen) minder semiconductors (en apparatuur) mag leveren aan China. Dat is ook een belangrijke drijfveer achter het ‘Made in China 2025’-project. Peking maakt de chips liever zelf.
Nu het om chips gaat is Nederland opeens het geopolitieke middelpunt van de wereld. Zonder de machines van Asml kunnen er geen drones en slimme munitie worden geproduceerd. Zo bezien is Nederland via Asml in korte tijd de grootste wapenproducent ter wereld geworden. De machines van Asml zijn ook ideaal om chips te produceren voor kunstmatig intelligente zwermen van drones, het wapen van de toekomst, al zal dat mogelijk snel worden gerangschikt onder de verboden controversiële wapens.
Tot op heden volgt Nederland de Amerikaanse lijn tegen China en Rusland, maar we moeten ons realiseren dat tijdens de vorige koude oorlog de neutrale landen economisch het meest profiteerden van het conflict. Zo kan de Nederlandse economie en de Nederlandse beurs ook profiteren van het volgende geopolitieke conflict, al dan niet met duiding van het Instituut Clingendael.
Han Dieperink is chief investment officer bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co.