Zondag gaan ongeveer 60 miljoen Duitsers naar de stembus voor de nationale parlementsverkiezingen. Jarenlang waren de Duitse verkiezingen een toonbeeld van voorspelbaarheid en stabiliteit, maar deze keer staat er meer op het spel.
De uitslag kan niet alleen de politieke verhoudingen in Duitsland veranderen, maar ook grote gevolgen hebben voor de Europese economie. Beleggers in heel Europa volgen de ontwikkelingen met een mengeling van hoop en zorg.
Politieke angst en satire gaan hand in hand
Tijdens een recente Karnevalssitzung in Keulen werd met de nodige ironie naar de verkiezingen gekeken. Een terugkerende vraag in de satirische optredens: ‘Gaan we terug naar de jaren dertig of naar de jaren negentig?’ Het publiek lachte als een boer met kiespijn, maar de onderliggende boodschap was duidelijk.
De verwijzing naar de jaren dertig van de vorige eeuw is veelzeggend: een periode van economische instorting en de opkomst van extremisme. Vandaag de dag, met de extreemrechtse AfD in de peilingen op 21,1 procent, vrezen sommigen een herhaling van dat verleden.
De jaren negentig daarentegen waren een tijd van stabiliteit en groei. Duitsland profiteerde van de hereniging en speelde onder leiding van de christendemocraten een sleutelrol in de opbouw van de Europese Unie. Voor veel kiezers draait de verkiezing om de vraag: kiezen we voor economische discipline en hervormingen of dreigen we opnieuw in politiek en economisch gevaarlijk vaarwater terecht te komen?
De economische inzet: herstel of stagnatie?
Volgens analisten uit de financiële sector bieden de vervroegde verkiezingen een kans om de Duitse economie nieuw leven in te blazen. ‘Er staat veel op het spel. Niet alleen voor Duitsland, maar voor heel Europa’, zegt Tof Goovaerts, hoofdeconoom bij Bank Nagelmackers. ‘Als Duitsland een duidelijk signaal afgeeft dat het op een fiscaal verantwoorde manier wil vooruitgaan, kan dat de markten geruststellen.’
Met bijna 40 procent van het bbp van de eurozone blijft Duitsland de economische motor van Europa. Maar die motor hapert al jaren. De economie groeit nauwelijks en de industriële productie staat onder druk. Goovaerts waarschuwt dat Duitsland moet oppassen niet in hetzelfde moeras te belanden als Frankrijk, waar de economie in de greep is van politieke verlamming en begrotingsproblemen.
Macrons mislukte gok als waarschuwing
Macrons onvermogen om een begroting door te drukken tegen de oppositie van Le Pen’s Rassemblement National is een schrikbeeld voor Duitsland. ‘Eén ding is duidelijk: Macron heeft gegokt en verloren’, zegt Goovaerts. ‘De politieke impasse in Frankrijk heeft de markten geraakt. Als Duitsland hetzelfde overkomt, zal dat Europese aandelen geen goed doen.’
Hoewel de CAC 40 in 2024 steeg, presteerde de index minder goed dan mondiale markten, grotendeels vanwege politieke onzekerheid. ‘Als Duitsland in een vergelijkbare situatie belandt, zie ik Europese aandelen dit jaar niet uitblinken’, stelt Goovaerts.
Met minder dan een week te gaan, handelt de DAX 30 in Frankfurt in de buurt van het hoogste punt ooit, maar beleggers dekken zich in tegen een terugval, zoals blijkt uit de uitstaande DAX-opties. De 28 grootste posities zijn in puts, met de eerste calloptie op positie 29. Het volume van de puts is 2,6 keer zo groot als dat van de calls, ruim boven het langetermijngemiddelde van 1,5, aldus Börsenzeitung. Dit duidt op een verhoogd risicobewustzijn in de markt.
Industrie eist actie van de politiek
De Duitse economie is de afgelopen jaren duidelijk in het slop geraakt. De Federatie van Duitse Industrieën (BDI) voorspelt een kleine krimp in 2025, en het IMF rekent op een magere 0,3 procent groei voor dit jaar.
Volgens BDI-voorzitter Peter Leibinger moet de nieuwe regering fors inzetten op groei. Hij pleit voor belastingverlagingen, minder bureaucratie en stevige investeringen in infrastructuur en innovatie. ‘Zonder een sterke economie wordt elke andere politieke uitdaging nog lastiger op te lossen’, stelt hij.
Begrotingsdiscipline: zegen of vloek?
De Duitse obsessie met begrotingsdiscipline is een van de grote twistpunten in de verkiezingen. De Schuldenbremse – de wet die begrotingstekorten strikt beperkt – zorgde ervoor dat Duitsland zijn staatsschuld onder controle hield. Maar volgens critici heeft het land daarmee ook zijn groeipotentieel ingeperkt.
Bij fondsenhuis DWS in Frankfurt noemt hoofdeconoom Martin Moryson Duitsland ‘een slachtoffer van zijn eigen succes’. Hij wijst op vijf jaar zonder economische groei en een schuldquote die richting de 15 procent daalt. ‘Voor een volwassen economie is dat veel te laag’, waarschuwt hij.
Een wijziging van de Schuldenbremse vereist een tweederdemeerderheid in de Bondsdag. Dat kan alleen als de verkiezingen resulteren in een Große Koalition (‘GroKo’), maar de peilingen laten zien dat dit allerminst vanzelfsprekend is.
Projectie zetelverdeling Bondag op basis van peilingen, in %
Hoe ziet de nieuwe Bondsdag eruit?
Duitse kiezers hebben zondag twee stemmen. De eerste is voor een lokale kandidaat in een van de 299 kiesdistricten. De tweede bepaalt de zetelverdeling in de Bondsdag. Een belangrijke verandering dit jaar: een kandidaat kan alleen een zetel winnen als zijn partij ook voldoende tweede stemmen krijgt. Hierdoor kan iemand die zijn district wint, alsnog buiten de Bondsdag vallen.
Het totale aantal zetels wordt teruggebracht naar 630 en het systeem van overhangzetels – voorheen gebruikt om de verhoudingen recht te trekken – is afgeschaft. Dit betekent dat kleinere partijen het moeilijker krijgen en grotere partijen hun machtspositie kunnen verstevigen.
Lange weg naar hervorming
Zelfs bij een gunstige verkiezingsuitslag zullen hervormingen tijd kosten. ‘We verwachten niet eerder dan de tweede helft van 2025 enige beweging’, zegt Katharine Neiss van PGIM Fixed Income. ‘Waarschijnlijker is 2026.’
Toch kan een helder signaal van Duitsland al op korte termijn impact hebben. ‘Het zou goed zijn als Duitsland Europa laat zien dat het vooruit wil’, stelt Goovaerts. ‘Het is vijf voor twaalf – niet alleen geopolitiek, maar ook economisch. Als Duitsland de juiste keuze maakt, kan dit de impuls zijn waar Europa op wacht.’