De inval in de Oekraïne is de eerste oorlog op het Europese continent waarin sociale media een grote rol spelen. De oorlog wordt weliswaar uitgevochten met tanks en helikopters, maar de uiteindelijke uitkomst wordt bepaald door de publieke opinie onder invloed van sociale media. Dat fenomeen is niet nieuw, ook in de reactie van overheden op de corona-pandemie speelde sociale media een grote rol.
Sociale media zorgden er voor dat het grote publiek goed was geïnformeerd en verbonden, maar deze infodemie versterkte – vaak met fake news - de angstgevoelens. Overheden konden niet anders dan draconische maatregelen treffen. Tegelijkertijd zorgde informatie via sociale media er ook voor dat overheden geen controle meer hadden, omdat maatregelen door een groeiend deel van het publiek werden ondermijnd.
Een beeld zegt meer dan duizend woorden en elke mobiele telefoon in handen van de wanhopige Oekraïners kan een grote invloed hebben op het verloop van deze oorlog. President Zelensky is in enkele dagen het voorbeeld geworden van leiderschap, dankzij zijn standvastigheid op social media. Niemand gelooft de Russische uitlatingen op sociale media die deze aanval rechtvaardigen, maar iedereen gelooft de video’s die gemaakt zijn door de Russische doelen in de Oekraïne.
De burger als oorlogverslaggever
Zelfs televisie lijkt in rapportages uitsluitend gebruik te maken van de beelden op sociale media. In vorige oorlogen op het Europese continent was de enige manier om op de hoogte te blijven het lezen van een krant of het luisteren naar de radio. De oorlog in Vietnam hebben de Amerikanen feitelijk verloren dankzij televisie. Tijdens de Golfoorlog en de invasie in Irak pakten de Amerikanen dat beter aan. Op het slagveld controleerden ze de media volledig.
Al die tijd werd het nieuws gebracht door professionele verslaggevers, al dan niet ‘embedded’. Dat is nu veranderd. Nu zijn het gewone mensen die real time een documentaire maken over het slagveld. Zonder censuur wordt dit de meest gedocumenteerde oorlog in de geschiedenis tot op heden. Dankzij de coronapandemie is het bereik van social media sterk toegenomen.
Vooral de jongere generatie consumeert nieuws via video’s op Instagram en Tiktok (foto). Liever niet te veel tekst, maar wel veel kleurrijke beelden. In tegenstelling tot het lezen van hetzelfde bericht in de krant, zetten beelden op sociale media aan tot activisme. Neem bijvoorbeeld de beelden van de moord op George Floyd, op het moment dat iemand de video heeft gezien, wordt het lastig om de bladzijde om te slaan.
Beelden zetten EU aan tot actie
In de Oekraïne is het Russische leger niet in staat om een groot land met 44 miljoen mensen te bezetten. Wellicht dat Poetin aangemoedigd door de snelle bezetting van de Krim en de recente successen in Kazachstan er ook van uitging dat met een snelle actie in de Oekraïne die Russische doelen zouden zijn bereikt, nog voordat westerse landen tijd hadden om te reageren.
De aanvankelijke opstelling van West-Europa en de Verenigde Staten was aarzelend. Sancties moesten er komen, maar die mochten de consument hier geen pijn doen. Rusland afsluiten van het internationale betalingsverkeer was vooralsnog niet aan de orde. Maar de beelden van brandende steden, bloedige slachtoffers en een president die heldhaftig zijn land wil verdedigen hebben gezorgd voor eenheid en daadkracht in de westerse wereld.
Politici zijn uitstekend in staat om aan te voelen welke kant hun electoraat op gaat. De draai is opmerkelijk. Duitsland schudt meer dan 75 jaar pacifisme van zich af en verhoogt het defensiebudget met 100 miljard euro, nota bene onder een coalitie van de Groenen en de Sociaal-Democraten. Het land dat zich altijd zeer terughoudend opstelde bij vredesoperaties, stuurt nu direct wapens. Veel dichter bij een openlijke oorlogsverklaring tegen de Russen is bijna niet mogelijk. Om de eenheid in Europa te benadrukken worden wapens die verzonden zijn door Europese landen gefinancierd door de Europese Unie.
Ook het internationale betalingssysteem Swift wordt ingezet als wapen, ondanks waarschuwingen van premier Medvedev in het verleden dat zoiets door het Kremlin wordt gezien als een openlijke oorlogsverklaring. Het bevriezen van de reserves van de Russische centrale bank heeft gezorgd voor een bank run in Rusland en een vrije val van de roebel. Ondertussen voert Poetin een achterhoedegevecht door woorden als invasie en oorlog te verbieden op Russische televisie. Iedere Rus weet inmiddels hoe de vork in de steel zit met betrekking tot de oorlog in de Oekraïne. Anders zijn er wel 44 miljoen Russisch sprekende Oekraïners die via social media haarfijn aan hun Russische neven en nichten willen uitleggen wat Rusland hen aandoet.
Wordt sociale media Poetin fataal?
Het is op sociale media waar Poetin deze oorlog dreigt te verliezen. De kans dat hij zich dat realiseert, is voorlopig klein. Poetin maakt zelf geen gebruik van het internet en onderschat waarschijnlijk de kracht van sociale media. Dat betekent dat het conflict nog wel even kan voortslepen. Daarnaast moet Poetin reageren op de harde sancties van het Westen.
De enige manier waarop Rusland de westerse sancties kan beantwoorden is door minder grondstoffen (olie, gas, metalen en agrarische grondstoffen) te leveren. Het afsluiten van Swift is daarvoor een ideaal excuus, want waarom zou Rusland leveren als ze daarvoor niet wordt betaald. Oorlogen zorgen altijd voor meer inflatie. Mensen gaan hamsteren en een deel van de fysieke infrastructuur wordt vernietigd. Daarbovenop komen de stijgende grondstofprijzen.
Poetin heeft er wel voor gezorgd dat politici hier in het Westen naar hem kunnen wijzen als de oorzaak van die stijgende prijzen. Centrale bankiers lijken een keuze te hebben tussen het bestrijden van inflatie en het stimuleren van de economie, maar worden dankzij sociale media gedwongen om ook partij te kiezen. Gevolg is dat de inflatie langer hoog blijft, maar dat we dat er graag voor over hebben, als gevolg van de berichten op sociale media.
Han Dieperink is chief investment strategist bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co. Dieperink geeft zijn analyse en commentaar op economie en markten. Zijn bijdragen verschijnen op dinsdag en donderdag.