Estate planning, het nadenken over de overdracht van een vermogen, is niet alleen nuttig voor de rijksten. Volgens professor Bart Chiau (UGent en bank Nagelmackers) groeit het bewustzijn over nalatenschap ook bij mensen met een gemiddeld vermogen. ‘Maar het blijft jammer dat zoveel mensen afwachten, want dan zie je drama’s gebeuren.’
Bart Chiau doceert personal financial planning en verzekeringsmanagement aan de UGent en werkt als estate planner bij bank Nagelmackers. Met zijn nieuwste boek ‘Maak je erfgenamen gelukkig’ richt hij zich met coauteur Kurt De Sager op de praktijk van successieplanning in een veranderende samenleving.
Dat successieplanning populairder wordt, blijkt volgens Chiau uit de cijfers. ‘Waar vroeger een op vijf Belgen iets regelde rond zijn nalatenschap, is dat nu een op vier. Het taboe is grotendeels verdwenen. Mensen praten meer over geld en erfenissen, ook dankzij de media. Nieuwe samenlevingsvormen zorgen voor complexere familiestructuren. Mensen willen ook vermijden dat de fiscus te veel meepikt, en ouders zijn vandaag opener naar hun kinderen: ze willen helpen met de aankoop van een woning en een schenking doen bij leven.’
Drie op vier Belgen regelen niets rond hun nalatenschap
‘Toch blijft de meerderheid passief: drie op vier doen nog niets. Ook al is er een verbetering tegenover vroeger, het blijft jammer dat zoveel mensen afwachten, want dan zie je drama’s gebeuren. Zo zag ik al partners die zestig jaar samenleven, maar niets geregeld hebben en de langstlevende na het overlijden de woning moet verlaten.’
Erfrecht te klassiek
Volgens Chiau hinkt het wettelijk erfrecht achterop op maatschappelijke veranderingen. ‘De wet is nog steeds gebaseerd op het traditionele huwelijk met kinderen. Wettelijk samenwonenden erven enkel het vruchtgebruik van de gezinswoning en inboedel, geen geld. Feitelijk samenwonenden erven helemaal niets.’
Dat is geen randfenomeen. ‘Jaarlijks zijn er 40.000 à 45.000 huwelijken, maar evenveel wettelijke samenwoningen, en dubbel zoveel feitelijke. Daarnaast vallen singles, latrelaties en moderne gezinssamenstellingen grotendeels buiten de wettelijke bescherming. Een kleine stap vooruit komt er wel in januari: singles zullen vanaf dan tot 100.000 euro kunnen nalaten aan wie ze willen aan 3, 9 of 27 procent. Dat is positief, maar beperkt voor grote vermogens.’
Chiau ziet ook hier dat erfenissen steeds vaker een generatie overslaan. ‘Omdat mensen langer leven. Wanneer ouders erven, zijn ze vaak zelf al met pensioen. Grootouders schenken dan liever rechtstreeks aan hun kleinkinderen, bijvoorbeeld om hen te helpen met een woning of een zaak.’
Ook fiscaal kan dat lonen. ‘Door te spreiden over meer erfgenamen begin je telkens aan het laagste tarief. Kleinkinderen kunnen tot 12.500 euro belastingvrij krijgen van één grootouder, of 25.000 euro van een koppel als het om een kleine nalatenschap gaat. Pas wel op voor overhaasting. Kinderen blijven reservataire erfgenamen. Ze kunnen hun deel nog dertig jaar opeisen. Betrek hen dus altijd in het plan.’
Schenken blijft verstandig
Hoewel de Vlaamse erfbelasting in de nabije toekomst wat wordt verlaagd, blijft ook schenken zinvol. ‘De overheid wil dat schenken goedkoper blijft dan erven. Maar mensen moeten realistisch zijn: ze hebben zelf nog geld nodig. We leven langer, reizen meer en de zorgfactuur stijgt. Een rusthuis kost vandaag al snel 2.800 euro per maand.’
Zijn advies: schenk, maar behoud controle. ‘Je kunt vandaag perfect schenken met voorwaarden. Behoud het vruchtgebruik, voorzie een rentelast of bepaal dat het geschonken goed niet in de huwgemeenschap of een onverdeeldheid komt. Zo voorkom je dat een ex-partner later mee profiteert. Een goed uitgewerkte schenking geeft gemoedsrust.’
Digitale erfenis
Een belangrijk luik in Chiau’s nieuwe boek is de digitalisering van estate planning. ‘De digitale kluis Izimi, ontwikkeld in samenwerking met het notariaat, is een sterk hulpmiddel. Daarin kun je aktes en contracten veilig bewaren, zodat erfgenamen alles terugvinden. Ook ERFonline, voor de aangifte van nalatenschappen, en de erfenissimulator van Wikifin zijn waardevolle tools.’
Volgens Chiau strekt de digitalisering zich intussen uit tot het vermogen zelf. ‘Cryptoportefeuilles, NFT’s en sociale media-accounts maken steeds vaker deel uit van een nalatenschap. Als erfgenamen de codes niet kennen, is dat geld of data die verloren gaan. Leg dus inloggegevens vast in een digitale kluis en wijs een vertrouwenspersoon aan die bij jouw overlijden toegang krijgt, mét instructies over hoe het platform werkt.’
Het gaat daarbij niet enkel om geld, maar ook om emotionele erfenissen. ‘Ik kreeg onlangs nog een verjaardagsmelding op Facebook van een vriend die vorig jaar is overleden. Dat heeft een emotionele impact en toont hoe belangrijk digitale opvolging is. Je kunt een herdenkingspagina aanmaken of het account laten verwijderen, maar iemand moet dat kúnnen doen.’
Doe-het-zelf of experts?
Digitale hulpmiddelen geven mensen meer autonomie, maar vervangen volgens Chiau geen professioneel advies. ‘Zodra het dossier complex wordt, is een notaris of adviseur essentieel. Digitale tools maken het proces efficiënter, maar ze vervangen het niet. Een handgeschreven testament leidt vaak tot discussies over geldigheid en intentie, terwijl notariële akten zekerheid bieden.’
De toenemende digitale zelfredzaamheid brengt volgens hem ook risico’s met zich mee. ‘Sommigen laten een testament opstellen door ChatGPT of een buitenlandse site. Dat is vragen om problemen. Eén verkeerde bepaling kan alles ongeldig maken. Een online testament bestaat in België niet: je moet het eigenhandig schrijven of via de notaris laten opmaken.’
Samenwerking blijft dus cruciaal. ‘Estate planners vervullen een coördinerende rol. Wij zorgen dat notarissen, fiscalisten en private bankers op één lijn zitten. Bij Nagelmackers ondersteunen wij de private bankers, zodat zij zich kunnen concentreren op het vermogensbeheer. Estate planning is een aanvullende service, geen verkoopkanaal.’
Fiscale actualiteit
Over de fiscale actualiteit blijft hij nuchter. ‘De aangekondigde verlaging van de erfbelasting is beperkt: een hogere vrijstelling voor partners en een gunsttarief voor singles, meer niet. De grote hervorming is uitgesteld. En kijk naar het verschil met Wallonië. Vanaf 2028 halveren de successierechten daar in bijna alle categorieën. Dat maakt Wallonië plots goedkoper dan Vlaanderen. Ik ben benieuwd hoe Vlaanderen zal reageren.’
De nieuwe meerwaardebelasting vindt hij verdedigbaar. ‘Tien procent valt mee als je weet dat het alternatief een belasting op het volledige inkomen zou zijn. Maar de communicatie is zwak: er is nog veel onduidelijkheid bij klanten en banken. En de miljonairstaks? Die is politiek symbolisch, maar economisch riskant. Het kan kapitaalvlucht veroorzaken, en dat helpt de economie niet vooruit.’
‘Maak je erfgenamen gelukkig! Alles over je successieplanning’ – Bart Chiau en Kurt De Sager – uitgeverij Pelckmans – 29,50 euro